Dzieje najstarszego Kościoła [fary]

Kościół Św. Anny został zbudowany w 1572 roku, na pogorzelisku wcześniejszej świątyni (z roku 1525), pierwotnie jako heretycki zbór braci polskich.

Po wypędzeniu braci polskich w 1596r. przez Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotkę (chwała mu za to!), przebudowany został (1596-1603 ) i w roku 1603 wyświęcony, pod wezwaniem Świętej Anny, matki Najświętszej Maryi Panny.

Architektonicznie barokowy:  prostokątny, murowany i we stylu późnego gotyku, o czym świadczą lekko ostrołukowe okna, a także przyporowe skarpy.

Na polecenie Księcia Mikołaja Radziwiłła do głównego korpusu Świątyni od strony wschodniej, dobudowano  nieco węższe prezbiterium, zamknięte absydą i przylegające do tegoż prezbiterium: zakrystię i skarbiec. Zaś w zachodniej części wydzielono trójarkadowy chór muzyczny.

Kaplica „Różańcowa” – od strony południowej z 1625roku. Było ona w zamyśle projektowana budowana i wyposażona na miejsce spoczynku Tekli z Wołłowiczów Radziwiłłowej żony ówczesnego właściciela Białej Aleksandra Ludwika Radziwiłła.

Kaplica p. w. Świętego Jana Kantego z początku XVIII w. [także barokowa] – od strony północnej. Przez wielu historyków sztuki i architektów potocznie zwana „kaplica radziwiłłowska” jest uważana za najcenniejsze dzieło Baroku na naszym terenie.

Kaplica ma bogatą sztukaterię, zdobią ją późnobarokowe obrazy (plafon), pokazujące życie Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła na ziemi i po śmierci.

Ołtarz główny [barokowy] wybudowano przed 1696 rokiem z czarnego marmuru dębnickiego. Fundatorką Ołtarza była Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się herb Radziwiłłowski (czarny orzeł z 3 złotymi trąbami na piersi).

Z inicjatywy wyżej wspomnianej  Katarzyny z Sobieskich Radziwiłłowej na zewnątrz Kościoła, na kopule Świątyni, umieszczono łaciński krzyż, zaś pod nim islamski półksiężyc turecki, dla uczczenia wiekopomnego zwycięstwa pod Wiedniem (w 1683) jej brata Jana III Sobieskiego nad islamem.

Od strony zachodniej – kruchta z 1873 w stylu neorenesansowym.

Wystrój wnętrza jest barokowy.

Od strony wschodniej bialskiego kościoła, znajduje się trójarkadowa dzwonnica bramna. Wkomponowana jest w murowane ogrodzenie.

Korpus główny fary Bialskiej stał się później wzorcem dla kaplicy wchodzącej w skład zespołu pałacowo-obronnego Radziwiłłów w Białej Podlaskiej. Pod koniec wieku XVIII kościół Świętej Anny w Białej Podlaskiej stał się też natchnieniem dla twórców jednosalowego Kościoła pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w nadbużańskich Neplach.

Kościół Św. Anny